Antičku zbirku čini: nakit, novac, predmeti od stakla i keramike, lampe (žižci), toaletni pribor i kamena plastika (nadgrobni i votivni spomenici). Većina ovih predmeta pronađena je prilikom arheoloških istraživanja na Kastelu, Haništu, Bronzanom Majdanu i Glamoču, a manji dio na Griča-Pauša u Ramićima, a dok su neki u Muzej dospijeli kao slučajni nalazi. Rimljani su u ove krajeve konačno stavili pod svoju vlast poslije Batonovog ustanka od 6. do 9. godine n.e. Prirodna bogatstva učinila su ovaj dio Balkana privlačnim za Rimljane, koji su pokazali posebno interesovanje i za područje Banja Luke, otvorivši novo središte na putu svoje teritorijalne i ekonomske ekspanzije. Što se tiče rimskog naselja kod Banja Luke, ono se vremenom uvećalo, dobilo status i povlastice municipijuma. Trgovci, redovna pratnja vojske predstavljaju osnivače naselja (Castra) u Banja Luci. Osim trgovaca, tokom druge polovine II vijeka u okolinu logora (kastruma) naseljavaju se isluženi vojnici, koji učestvuju u podizanju civilnog naselja. Kastrum se prostirao prema Vrbasu, obuhvatajući prostor tvrđave Kastel (castrae, legionis) o čemu svjedoči otkriće građevina,ostataka manjeg hrama, indentifikovanog kao Jupiterovo svetilište. Nakit, osim čisto estetske vrednosti, predstavlja i sastavni dio odjeće, ali ima i simbolično značenje na društvenom i personalnom nivou, u vojsci, porodici, kultu. Fibula je imala izrazito funkcionalnu namjenu u odjevanju, pošto je služila za učvršćivanje odjeće na desnom ramenu. Kao dio svakodnevne nošnje fibule su često prikazivane na reljefima, mozaicima, freskama i drugim spomenicima. Rimske fibule najčešće su izrađivane od bronze, a u manjoj mjeri od srebra, zlata i kosti..Rimsku keramiku sa Kastela i Haništa karekteriše brojnost primjeraka, manja raznovrsnost formi i solidna izrada. Izrađivana je na tri načina: slobodnom rukom na vitlu i u kalupima. Repertuar staklenih posuda sa naše teritorije pretežno je vezan za svakodnevnu upotrebu lokalnog stanovništva. Krajem I vijeka pojavljuju se oblici iz Sirije, a tokom prve polovine II vijeka i pred kraj III vijeka zastupljeni su oblici iz rajnske oblasti. Dalmatinska putna mreža značajna je i kasnije, u sljedećim vijekovima, tokom ratova za Dakiju i Meziju, a posebno za odbranu limesa na Dunavu. Stoga je razumljivo da je u III i IV vijeku sačuvan veliki broj miljokaza, koji svjedoče o pojačanom interesu Carstva za puteve u Dalmaciji i šire. Fragment sarkofaga iz Antičke zbirke Muzeja RS poput analognog primjerka iz Glamoča, zahvaljujući zastupljenosti medaljona i načinu izrade, pokazuje da ovi sepulkralni spomenici potiču iz klesarske radionice koja je mogla djelovati na graničnom području Delmata i između panonskih krajeva.